Krasnystaw - rys historyczny

Rozwój liczby mieszkańców Krasnegostawu

Na wczesne osadnictwo w okolicy Krasnegostawu istotny wpływ miały pograniczne walki polsko-ruskie i litewskie oraz niszczące najazdy tatarskie, które zwolniły, częściowo niszczyły, ale osadnictwa nie zatrzymały. w latach 1241, 1259 i 1287, Szczekarzew leżał na szlaku trzech głównych najazdów tatarskich na ziemie polskie. Na przełomie wieków XV/XVI (lata 1490 i 1500) nieustanne, siejące spustoszenie najazdy tatarskie, nie tylko zahamowały rozwój osadnictwa, lecz dokonały w nim znacznego uszczerbku. Miasto i okolice zostały złupione, a zamek legł w ruinie. Na 84 okoliczne wsie: 18 spalono zaś 13 opustoszało (razem 37%).

Pasmem nieszczęść były lata 1652?1667, kiedy w konsekwencji zarazy i najazdów: szwedzkich, kozackich, moskiewskich i siedmiogrodzkich, a w końcu tatarskich, w powiecie krasnostawskim zniszczeniu uległo 80?95% wsi królewskich i 65?70% wsi prywatnych [76]. Spowodowało to ruinę zabudowy, zmniejszenie upraw i wyludnienie - brak ludzi do pracy.

Liczebność mieszkańców miasta na tle miast sąsiednich

Zmiany liczby mieszkańców wybranych miast Polski w latach 1788-2004.

Poz. ? pozycja miasta na liście ogólnokrajowej, Lp. (1) Pozycja miasta na liście skróconej z 1788 r., 1788 r. ? Liczba mieszkańców w 1788 r. [147], Lp. (2) Pozycja miasta na liście skróconej z 1870 r., 1870 r. - Liczba mieszkańców w 1870 r., ?O? ? osada, dawniej miasto [269], Lp. (3) Pozycja miasta na liście skróconej w 2004 r., 2004 r. - Liczba mieszkańców.

W wieku XVI Krasnystaw był jednym z ?najlepiej urządzonych? miast Korony, a w końcu wieku XVIII był największym po Lublinie miastem międzyrzecza Wisły i Bugu i należał do większych miast w Polsce. w tabeli przedstawiono dla przykładu wielkość trzydziestu okolicznych miast Rzeczypospolitej w roku 1788 (z zachowaniem oryginalnych pozycji) [147]. ?Dymy miast i miasteczek mniejszych, wszakże zawierających przynajmniej 100 dymów? [Ludność = Dymy*6]. Tabela pomija ?36 miast najznaczniejszych w Koronie i 15 miast znaczniejszych w Litwie?. Pominięto także miasta do pozycji 11, leżące na Litwie i we wschodniej Rusi. w tabeli umieszczono dodatkowo informacje z lat 1870 [269] i 2004 [298]. z tabeli wynika znaczne obniżenie pozycji Krasnegostawu w XIX stuleciu.

Liczbę mieszkańców Krasnegostawu w ostatnich pięciu wiekach, ilustruje rys. 9 (także porównaną względem wybranych innych miast). Największą liczbę mieszkańców miasto osiągnęło w roku 1999. Były to 20772 osoby [187]. w dniu 31.XII.2007 Krasnystaw miał 19285 mieszkańców [464]. Widoczna jest tendencja spadkowa i według prognozy GUS na lata 2003-2030, w roku 2030 liczba mieszkańców zmniejszy się do około 18400 osób (o około 10%) [463]. Na koniec roku 2007 było 260 osób poniżej prognozy.

Populacja mieszkańców Krasnegostawu w XIX/XX wieku [81].

W dniu 1 stycznia 1905 r. spisy urzędowe wykazywały [%] [180]:

Skład społeczny mieszkańców Krasnegostawu 1891 i 1910 [255.C].

W tabelach przedstawiono ubytek liczby ludności guberni lubelskiej w wyniku i wojny światowej (w okresie: 1913.I.14?1916.X.15) na skutek strat wojennych i ewakuacji [172].

Ubytek liczby ludności [%] [172].

Przywileje ?de non tolerandis Judaeis" ? ?de non tolerandis Christianis?

Król Zygmunt II August, nadał mieszczanom szeregu miast królewskich przywilej o charakterze ekonomicznym [98] ?De non tolerandis Judaeis?, zabraniający Żydom osiedlania się w murach miejskich. Do roku 1855 przywilej miało 90 miast w Królestwie Polskim [224]. Również ten sam król nadał wielu społecznościom żydowskim przywilej ?De non tolerandis Christianis?: w roku 1564(6) krakowskiemu Kazimierzowi [293], w roku 1568 dzielnicy żydowskiej w Lublinie, a jego następcy: w roku 1633 żydowskiej dzielnicy Poznania. w roku 1645 przywilej otrzymały wszystkie żydowskie gminy na Litwie [294].

W Krasnymstawie nie było wczesnego osadnictwa żydowskiego. Najstarsza wzmianka o obecności starozakonnych pochodzi z roku 1453 (Abraham z Krasnegostawu [222,243]). Król Zygmunt II August, 1554.IV.12 nadał mieszczanom krasnostawskim przywilej ?de non tolerandis Judaeis?. Król Stefan Batory w roku 1578 przywilej potwierdził, zezwalając Żydom na zamieszkanie na przedmieściach, na terenach nie podlegających jurysdykcji miejskiej. Przywilej był potwierdzany w latach 1633, 1669 i w 1767 (ostatni raz przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego).

W roku 1564 Krasnystaw nie ?posiadał ?głów? rodzin żydowskich? [23]. w roku 1662 wśród płacących podatek, zapisano 27 Żydów. w roku 1676 wśród 232 mieszczan, notowano dwu Żydów [177,243]. Spis z roku 1765 nie wymienia domów żydowskich w mieście. Zapisano 86 osób na ?przedmieściu Krasnostawskiem? [303]. Również w roku 1778 w samym mieście nie było starozakonnych - wykazano 42 Żydów pod miastem: 39 w dwóch karczmach i winnicy (gorzelni) pod Górą, trzech w karczmie na Zastawiu. w roku 1781 było 23 starozakonnych na przedmieściu Zadworza, 34 w dwóch karczmach i winnicy pod Górą, trzech w karczmie na Zastawiu [243]. w roku 1789 wymieniano w samym mieście tylko jeden dom żydowski. Julian Ursyn Niemcewicz podróżujący w roku 1816 zanotował: ?Krasnystaw jest jednym z małej liczby miast naszych, co Żydów dotąd nie wpuściły w swe mury. Leżą oni na przedmieściu obozem, zkąd przypuszczając do mieszkańców rzęsiste gorzałczane szturmy, prędzej czy później przymuszą ich do poddania się i jak gdzie indziej osiądą ich domy? [17]. Po roku 1811, kiedy miasto zostało zniszczone przez wielki pożar, a starozakonni mieli wspomóc odbudowę, powstał projekt złagodzenia tego prawa [295]. Od roku 1833 Żydzi mogli się osiedlać, nabywać place i budować domy [222].

W 1855 r. przywilej ?De non tolerandis Judaeis? w Królestwie Polskim miało 90 miast [224].
Żydzi mieszkali na terenach nie podlegających jurysdykcji miejskiej. Spis z 1765 r. nie wymienia domów żydowskich w Krasnymstawie. Zapisano tylko 86 osób na ?przedmieściu Krasnostawkiem? [303]. Również w 1778 r. w samym mieście nie było starozakonnych - wykazano tylko 42 Żydów pod miastem. 39 w dwóch karczmach i winnicy (gorzelni) pod Górą oraz trzech w karczmie na Zastawiu. W 1781 r. było 23 starozakonnych na przedmieściu Zadworza, 34 w dwóch karczmach i winnicy pod Górą oraz trzech w karczmie na Zastawiu [243]. W 1789 r. wymieniano w samym mieście tylko jeden dom żydowski. Po roku 1811, kiedy to Krasnystaw zniszczył wielki pożar, a starozakonni mieli wspomóc odbudowę, powstał projekt złagodzenia tego prawa [295].Julian Ursyn Niemcewicz podróżujący w 1816 r. przez Krasnystaw zanotował [17]: ?Krasnystaw jest jednym z małej liczby miast naszych, co żydów dotąd nie wpuściły w swe mury. Leżą oni na przedmieściu obozem, zkąd przypuszczając do mieszkańców rzęsiste gorzałczane szturmy, prędzej czy później przymuszą ich do poddania się i jak gdzie indziej osiądą ich domy?. Od 1833 roku Żydzi mogli się osiedlać, nabywać place i budować domy [222].