Rozwój liczby mieszkańców Krasnegostawu
Na wczesne osadnictwo w okolicy Krasnegostawu istotny wpływ miały pograniczne walki polsko-ruskie i litewskie oraz niszczące najazdy tatarskie, które zwolniły, częściowo niszczyły, ale osadnictwa nie zatrzymały. w latach 1241, 1259 i 1287, Szczekarzew leżał na szlaku trzech głównych najazdów tatarskich na ziemie polskie. Na przełomie wieków XV/XVI (lata 1490 i 1500) nieustanne, siejące spustoszenie najazdy tatarskie, nie tylko zahamowały rozwój osadnictwa, lecz dokonały w nim znacznego uszczerbku. Miasto i okolice zostały złupione, a zamek legł w ruinie. Na 84 okoliczne wsie: 18 spalono zaś 13 opustoszało (razem 37%).
Pasmem nieszczęść były lata 1652?1667, kiedy w konsekwencji zarazy i najazdów: szwedzkich, kozackich, moskiewskich i siedmiogrodzkich, a w końcu tatarskich, w powiecie krasnostawskim zniszczeniu uległo 80?95% wsi królewskich i 65?70% wsi prywatnych [76]. Spowodowało to ruinę zabudowy, zmniejszenie upraw i wyludnienie - brak ludzi do pracy.
Liczebność mieszkańców miasta na tle miast sąsiednich
Zmiany liczby mieszkańców wybranych miast Polski w latach 1788-2004.
Poz. |
NAZWA |
Liczba ludności |
||||||
1788 r. |
1870 r. |
2004 r. |
||||||
Lp. (1) |
Osób |
Lp. (2) |
Osób |
O |
Lp. (3) |
Osób |
||
12 |
Krasnystaw |
1 |
2886 |
11 |
4628 |
12 |
19800 |
|
18 |
Białystok |
2 |
2754 |
3 |
9000 |
1 |
285500 |
|
23 |
Międzyrzec |
3 |
2544 |
18 |
3427 |
10 |
20000 |
|
24 |
Lubartów |
4 |
2490 |
19 |
3427 |
8 |
23700 |
|
27 |
Chełm |
5 |
2412 |
12 |
4471 |
3 |
70800 |
|
34 |
Sochaczew |
6 |
2250 |
9 |
4920 |
6 |
39700 |
|
36 |
Biłgoraj |
7 |
2208 |
8 |
5983 |
7 |
27300 |
|
71 |
Kazimierz Dln. |
8 |
1758 |
24 |
2709 |
O |
19 |
7300 |
73 |
Goraj |
9 |
1758 |
28 |
1941 |
O |
25 |
3050 |
80 |
Urzędów |
10 |
1734 |
25 |
2263 |
O |
24 |
4500 |
83 |
Turobin |
11 |
1716 |
22 |
2782 |
O |
30 |
1080 |
97 |
Parczew |
13 |
1644 |
14 |
4000 |
O |
16 |
10300 |
102 |
Kock |
14 |
1626 |
20 |
3400 |
O |
20 |
7000 |
105 |
Kurów |
15 |
1602 |
15 |
3664 |
O |
18 |
8044 |
126 |
Radom |
16 |
1512 |
2 |
11075 |
2 |
231300 |
|
135 |
Łuków |
17 |
1488 |
10 |
4900 |
9 |
20700 |
|
143 |
Międzyrzec |
18 |
1434 |
4 |
9000 |
14 |
18700 |
|
149 |
Annopol |
19 |
1374 |
33 |
1040 |
O |
27 |
2690 |
152 |
Opole |
20 |
1356 |
21 |
3128 |
O |
17 |
8880 |
156 |
Wojsławice |
21 |
1326 |
29 |
1768 |
O |
31 |
1500 |
167 |
Końskawola |
22 |
1272 |
23 |
2721 |
O |
28 |
2190 |
172 |
Kozienice |
23 |
1254 |
17 |
3482 |
13 |
18950 |
|
183 |
Łęczyca |
25 |
1218 |
6 |
6488 |
15 |
15600 |
|
225 |
Łomża |
26 |
1068 |
1 |
13237 |
5 |
65100 |
|
249 |
Zwoleń |
27 |
1014 |
16 |
3573 |
O |
29 |
1600 |
306 |
Rejowiec |
28 |
858 |
32 |
1234 |
O |
23 |
4600 |
315 |
Piaski |
29 |
840 |
27 |
2043 |
O |
26 |
2800 |
375 |
Markuszów |
30 |
720 |
31 |
1268 |
O |
31 |
700 |
440 |
Bychawa |
31 |
606 |
30 |
1377 |
O |
22 |
5300 |
- |
Grabowiec |
35 |
26 |
2239 |
O |
24 |
4300 |
|
- |
Hrubieszów |
32 |
5 |
7314 |
4 |
20000 |
||
- |
Szczebrzeszyn |
34 |
13 |
4217 |
21 |
5630 |
||
- |
Zamość |
33 |
7 |
6222 |
11 |
68700 |
Poz. ? pozycja miasta na liście ogólnokrajowej, Lp. (1) Pozycja miasta na liście skróconej z 1788 r., 1788 r. ? Liczba mieszkańców w 1788 r. [147], Lp. (2) Pozycja miasta na liście skróconej z 1870 r., 1870 r. - Liczba mieszkańców w 1870 r., ?O? ? osada, dawniej miasto [269], Lp. (3) Pozycja miasta na liście skróconej w 2004 r., 2004 r. - Liczba mieszkańców.
W wieku XVI Krasnystaw był jednym z ?najlepiej urządzonych? miast Korony, a w końcu wieku XVIII był największym po Lublinie miastem międzyrzecza Wisły i Bugu i należał do większych miast w Polsce. w tabeli przedstawiono dla przykładu wielkość trzydziestu okolicznych miast Rzeczypospolitej w roku 1788 (z zachowaniem oryginalnych pozycji) [147]. ?Dymy miast i miasteczek mniejszych, wszakże zawierających przynajmniej 100 dymów? [Ludność = Dymy*6]. Tabela pomija ?36 miast najznaczniejszych w Koronie i 15 miast znaczniejszych w Litwie?. Pominięto także miasta do pozycji 11, leżące na Litwie i we wschodniej Rusi. w tabeli umieszczono dodatkowo informacje z lat 1870 [269] i 2004 [298]. z tabeli wynika znaczne obniżenie pozycji Krasnegostawu w XIX stuleciu.
Liczbę mieszkańców Krasnegostawu w ostatnich pięciu wiekach, ilustruje rys. 9 (także porównaną względem wybranych innych miast). Największą liczbę mieszkańców miasto osiągnęło w roku 1999. Były to 20772 osoby [187]. w dniu 31.XII.2007 Krasnystaw miał 19285 mieszkańców [464]. Widoczna jest tendencja spadkowa i według prognozy GUS na lata 2003-2030, w roku 2030 liczba mieszkańców zmniejszy się do około 18400 osób (o około 10%) [463]. Na koniec roku 2007 było 260 osób poniżej prognozy.
Populacja mieszkańców Krasnegostawu w XIX/XX wieku [81].
Rok |
Razem |
Żydzi |
% |
1827 |
3007 |
11 |
0,4 |
1857 |
3614 |
151 |
4,2 |
1885 |
5638 |
876 |
15,5 |
1899 |
7212 |
1763 |
24,4 |
1913 |
9631 |
2254 |
23,4 |
1921 |
8943 |
1754 |
19,6 |
1931 |
10435 |
1795 |
17,2 |
W dniu 1 stycznia 1905 r. spisy urzędowe wykazywały [%] [180]:
Miejsce |
Rz. Kat. |
Prawosł. |
Ewang. |
Żyd. |
Razem [osób] |
Powiat Krasnostawski |
78,5 |
9,47 |
0,13 |
11,8 |
120721 |
Miasto Krasnystaw |
71,5 |
5,67 |
0,05 |
22,8 |
7895 |
Gubernia Lubelska |
62,9 |
19,70 |
3,04 |
14,4 |
1437334 |
Skład społeczny mieszkańców Krasnegostawu 1891 i 1910 [255.C].
Rok |
Szlachta |
Mieszczanie |
Chłopi |
Razem |
|||
Ilość |
% |
Ilość |
% |
Ilość |
% |
||
1891 |
219 |
4,2 |
4907 |
95,0 |
41 |
0,08 |
5167 |
1910 |
323 |
3,9 |
7079 |
84,9 |
940 |
1,13 |
8342 |
W tabelach przedstawiono ubytek liczby ludności guberni lubelskiej w wyniku i wojny światowej (w okresie: 1913.I.14?1916.X.15) na skutek strat wojennych i ewakuacji [172].
Ubytek liczby ludności [%] [172].
Powiaty |
Miasto |
Wieś |
Ogółem |
Chełmski |
36,9 |
65,4 |
62,3 |
Hrubieszowski |
47,4 |
64,9 |
62,4 |
Krasnostawski |
39,2 |
24,4 |
25,5 |
Lubelski |
17,8 |
10,8 |
12,9 |
Zamojski |
28,3 |
23,8 |
24,5 |
Ogółem mieszk. |
56359 |
479895 |
536251 |
Przywileje ?de non tolerandis Judaeis" ? ?de non tolerandis Christianis?
Król Zygmunt II August, nadał mieszczanom szeregu miast królewskich przywilej o charakterze ekonomicznym [98] ?De non tolerandis Judaeis?, zabraniający Żydom osiedlania się w murach miejskich. Do roku 1855 przywilej miało 90 miast w Królestwie Polskim [224]. Również ten sam król nadał wielu społecznościom żydowskim przywilej ?De non tolerandis Christianis?: w roku 1564(6) krakowskiemu Kazimierzowi [293], w roku 1568 dzielnicy żydowskiej w Lublinie, a jego następcy: w roku 1633 żydowskiej dzielnicy Poznania. w roku 1645 przywilej otrzymały wszystkie żydowskie gminy na Litwie [294].
W Krasnymstawie nie było wczesnego osadnictwa żydowskiego. Najstarsza wzmianka o obecności starozakonnych pochodzi z roku 1453 (Abraham z Krasnegostawu [222,243]). Król Zygmunt II August, 1554.IV.12 nadał mieszczanom krasnostawskim przywilej ?de non tolerandis Judaeis?. Król Stefan Batory w roku 1578 przywilej potwierdził, zezwalając Żydom na zamieszkanie na przedmieściach, na terenach nie podlegających jurysdykcji miejskiej. Przywilej był potwierdzany w latach 1633, 1669 i w 1767 (ostatni raz przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego).
W roku 1564 Krasnystaw nie ?posiadał ?głów? rodzin żydowskich? [23]. w roku 1662 wśród płacących podatek, zapisano 27 Żydów. w roku 1676 wśród 232 mieszczan, notowano dwu Żydów [177,243]. Spis z roku 1765 nie wymienia domów żydowskich w mieście. Zapisano 86 osób na ?przedmieściu Krasnostawskiem? [303]. Również w roku 1778 w samym mieście nie było starozakonnych - wykazano 42 Żydów pod miastem: 39 w dwóch karczmach i winnicy (gorzelni) pod Górą, trzech w karczmie na Zastawiu. w roku 1781 było 23 starozakonnych na przedmieściu Zadworza, 34 w dwóch karczmach i winnicy pod Górą, trzech w karczmie na Zastawiu [243]. w roku 1789 wymieniano w samym mieście tylko jeden dom żydowski. Julian Ursyn Niemcewicz podróżujący w roku 1816 zanotował: ?Krasnystaw jest jednym z małej liczby miast naszych, co Żydów dotąd nie wpuściły w swe mury. Leżą oni na przedmieściu obozem, zkąd przypuszczając do mieszkańców rzęsiste gorzałczane szturmy, prędzej czy później przymuszą ich do poddania się i jak gdzie indziej osiądą ich domy? [17]. Po roku 1811, kiedy miasto zostało zniszczone przez wielki pożar, a starozakonni mieli wspomóc odbudowę, powstał projekt złagodzenia tego prawa [295]. Od roku 1833 Żydzi mogli się osiedlać, nabywać place i budować domy [222].
W 1855 r. przywilej ?De non tolerandis Judaeis? w Królestwie Polskim miało 90 miast [224].
Żydzi mieszkali na terenach nie podlegających jurysdykcji miejskiej. Spis z 1765 r. nie wymienia domów żydowskich w Krasnymstawie. Zapisano tylko 86 osób na ?przedmieściu Krasnostawkiem? [303]. Również w 1778 r. w samym mieście nie było starozakonnych - wykazano tylko 42 Żydów pod miastem. 39 w dwóch karczmach i winnicy (gorzelni) pod Górą oraz trzech w karczmie na Zastawiu. W 1781 r. było 23 starozakonnych na przedmieściu Zadworza, 34 w dwóch karczmach i winnicy pod Górą oraz trzech w karczmie na Zastawiu [243]. W 1789 r. wymieniano w samym mieście tylko jeden dom żydowski. Po roku 1811, kiedy to Krasnystaw zniszczył wielki pożar, a starozakonni mieli wspomóc odbudowę, powstał projekt złagodzenia tego prawa [295].Julian Ursyn Niemcewicz podróżujący w 1816 r. przez Krasnystaw zanotował [17]: ?Krasnystaw jest jednym z małej liczby miast naszych, co żydów dotąd nie wpuściły w swe mury. Leżą oni na przedmieściu obozem, zkąd przypuszczając do mieszkańców rzęsiste gorzałczane szturmy, prędzej czy później przymuszą ich do poddania się i jak gdzie indziej osiądą ich domy?. Od 1833 roku Żydzi mogli się osiedlać, nabywać place i budować domy [222].
< Poprzednia | Następna > |
---|